Tình trạng tái phát của sỏi tiết niệu đặt ra câu hỏi về quá trình hình thành sỏi. Đây là hậu quả của sự mất thăng bằng, cần phải có thời kì để tạo lại tình trạng ổn định nhằm loại bỏ nguyên cớ gây. Để tránh sỏi tiết niệu tái phát, người bệnh cần có những tri thức đề phòng bệnh mà chế độ ăn uống là một yếu tố rất quan trọng.
Những nguyên tắc căn bản về dinh dưỡng để tránh sỏi tái phát
Cần được vận dụng trước khi quá trình tạo sỏi xảy ra nhằm tránh sự tái phát của sỏi dựa trên sự hiểu biết về cơ chế tác sỏi của từng bệnh nhân, bao gồm: tăng bài xuất nước giải; sử dụng thực phẩm đa dạng và thăng bằng; những lời khuyên về thực phẩm.
Đồ uống hiệp để tăng bài niệu và cung cấp canxi
Bệnh nhân cần uống nhiều nước.
Mục đích để đạt được trên 2,5 lít nước đái ổn định trong vớ thời gian mỗi ngày với tỷ trọng nước tiểu vào buổi sáng đạt khoảng 1010. Việc tăng số lượng nước đái nhằm mục đích hòa loãng nước tiểu trong thời gian cả ngày và đêm để giảm nồng độ các chất tạo sỏi trong nước giải.
Số lượng nước uống mỗi ngày tùy theo thời tiết, các hoạt động cá nhân chủ nghĩa, trọng lượng thân thể; chia đều lượng nước uống trong cả ngày và đêm; đa dạng các loại nước uống: nước uống thường ngày, nước có ga, tránh đồ uống có đường hoặc muối. Trên thực tế, nhiều bệnh nhân dễ bị sỏi tái phát do không áp dụng đúng việc uống nước đủ và đều. Cần uống đủ và nhất là phân chia lượng nước uống đều trong cả ngày lẫn đêm để giảm độ cô đặc của nước đái, nhất là về buổi sáng. Một số kinh nghiệm nhỏ rất bổ ích đó là bộc trực đem theo những chai nước nhỏ khi ra khỏi nhà, uống nước trước và sau khi đi tiểu, uống trước khi ngủ và ngay khi tỉnh dậy...
Cung cấp canxi hạp:
Ngoài tác dụng hòa loãng nước giải, đồ uống còn là nguồn cung cấp các chất khoáng. Cần biết rõ thành phần chất khoáng có trong đồ uống để tránh đưa vào thân thể quá nhiều canxi, phospho, magne...
sử dụng thức ăn đa dạng và thăng bằng
Các loại thức ăn khác nhau cần được phân đều trong nhiều bữa ăn trong ngày nhằm bảo đảm dinh dưỡng mà không gây tăng đậm độ nước giải quá cao.
Những sai trái thường gặp về dinh dưỡng:
Về nhu cầu: Những bệnh nhân bị sỏi tái phát thường có thói quen xấu là ăn quá nhiều muối và đạm trong khi đó lại thiếu rau và nước.
Về phân bố các bữa ăn: Sỏi tái phát thường gặp ở những người chỉ dùng 1 bữa chính trong ngày, đẵn là bữa tối. Bữa sáng thường ít, bữa trưa chính yếu là thức ăn nhanh trong khi đó bữa tối lại quá nhiều chất bổ , đặc biệt là đạm và chất khoáng.
Phân phối các bữa ăn hợp lý:
Việc phân bố các bữa ăn trong ngày rất quan trọng nhằm cung cấp dinh dưỡng và giữ đậm độ nước đái hợp lý. Cần có ít ra 3 bữa trong ngày thay đổi với sự cân đối các loại thức ăn cần thiết sau: sữa và các sản phẩm của sữa; thịt, cá, trứng; tinh bột; rau xanh; hoa quả.; chất béo.
Chế độ ăn đa dạng có vai trò quan trọng trong việc dự phòng sỏi niệu tái phát.
Lời khuyên về dinh dưỡng
dùng nhiều loại thực phẩm đa dạng, thăng bằng, chia đều hợp với từng người. Mỗi bữa ăn phải cung cấp đủ thành phần sau: chất đạm, can-xi, rau, hoa quả, tinh bột, chất béo, vitamin D, muối.
Chất đạm: Thịt, cá, trứng:
nên ăn ít (hợp theo lượng cơ bắp của từng người) và phải chia đều trong các bữa ăn để tránh cô đặc urê trong nước tiểu. Chỉ nên ăn 1gr chất đạm/1kg cân nặng/ ngày và chia đều trong 3 bữa ăn.
Chất canxi: Sữa và sản phẩm của sữa:
canxi và vitamin D cấp thiết cho xương, cơ, tâm thần.
Quan niệm sai trái hay gặp là kiêng uống sữa để tránh sỏi tái phát hoặc ngược lại, sử dụng quá nhiều sữa và sản phẩm của sữa. Đối với bệnh nhân sỏi tiết niệu, các nhà dinh dưỡng khuyên dùng sữa hàng ngày (nhưng phải uống thêm nước và chia nhỏ thành nhiều lần). Sữa và sản phẩm của sữa cung cấp nhiều canxi, với bệnh nhân sỏi tiết niệu cần đưa vào thân thể khoảng 900mg canxi/ngày, trong khi đó 1 hộp sữa tươi 180ml cho khoảng 200mg canxi; 100gr fromage trắng = 110mg canxi; 125gr sữa chua = 180mg canxi.
Rau:
Cần ăn rau trong vớ các bữa. Rau cung cấp chất xơ, kali, magne... và rất ít năng lượng.
Hoa quả:
trái lại với rau, hoa quả có rất nhiều đường nên cần hạn chế, chỉ nên ăn 2-3 quả nhỏ mỗi ngày. Nước hoa quả không có chất xơ nhưng có nhiều đường nên cần hạn chế sử dụng như hoa quả.
Tinh bột:
cơm, bánh mỳ, đậu... cung cấp nhiều tinh bột, đường, vitamin, chất khoáng. Tinh bột được dùng trong các bữa ăn để tùy theo nhu cầu cung cấp năng lượng.
Chất béo:
Số lượng chất béo tiêu thụ hàng ngày tùy theo nhu cầu năng lượng thân. Chất béo cung cấp acid béo, vitamin A, D và E. Hiện nay việc cung cấp DHA và EPA thường chưa đủ. Chất béo nguồn cội thực vật rất tốt, chúng cung cấp kali, magne và chất xơ.
Vitamin D:
Tình trạng thiếu hụt vitamin D rất phổ thông ngay cả với chế độ ăn đa dạng và cân bằng. Lưu ý rằng, vitamin D có nhiều trong dầu ăn, sữa.
Muối:
dùng nhiều muối gây tăng natri trong nước giải dẫn đến việc đào thải nhiều canxi, oxalate, cystine, acide uric là các chất dễ lắng đọng trong nước đái gây ra sỏi. Mỗi ngày cần dùng 6-8g muối chia đều trong các món ăn. Để biết chuẩn xác lượng muối cung cấp đủ hay không dựa vào hàm lượng muối trong nước tiểu (thường nhật từ 100-150meq/ngày).
Công thức tính lượng muối cần dùng mỗi ngày dựa theo hàm lượng muối trong nước tiểu: natri nước giải 24 giờ tính theo mmol/17 = gr muối/ngày. Cần lưu ý các loại thức ăn chứa nhiều muối, chia đều lượng muối trong các bữa ăn, nên dùng thêm rau thơm, phẩm màu thực vật để giảm lượng muối.
Tăng khả năng chống sỏi tái phát
Việc tăng tiêu thụ citrate, potassium và magnesium trong khẩu phần ăn hàng ngày giúp việc chống tạo sỏi. Nên dùng các loại nước chanh, rau xanh, ngũ cốc, bánh mỳ, đậu.
Người thân trong gia đình có trách nhiệm nhắc nhỏm bệnh nhân thực hành đúng và thẳng tắp chế độ dinh dưỡng. Việc dự câu lạc bộ nhưng người bị sỏi sẽ tăng thời cơ đàm luận kinh nghiệm trong việc buồng sỏi tái phát.
Những nguyên tắc mới hiệp với bệnh sỏi tiết niệu
Phải đạt được sự bài xuất nước giải với số lượng nhiều hơn người thông thường.
sử dụng thực phẩm đa dạng và thăng bằng, hiệp với từng bệnh nhân. vô cùng lưu ý đến việc phân bố giữa các bữa ăn.
Bổ sung vitamin D, B6, chất xơ, kali, magnesium.
Ðặc biệt lưu ý đến những thực phẩm dễ tạo sỏi là muối và thịt.
BS. Lê Sĩ Trung
