Ở nước ta, phan tả diệp được trồng và phát triển tốt ở Phú Yên, Ninh Thuận, Hà Nội, Sa Pa.
Phan tả diệp lá nhọn.
Phan tả diệp là loại cây bụi, chiều cao khoảng 50-100cm, lá mọc so le, lá kép lông chim chẵn, có tới 10-16 lá chét. Loài phan tả diệp lá nhọn có từ 4-5 đôi lá chét, chiều dài lá khoảng 2-4cm. Loài phan tả diệp lá hẹp có từ 5-8 đôi lá chét, chiều dài lá khoảng 3-5cm. Quả loại đậu, dẹt, hình trứng, hơi cong, dài 4-6cm. Trong chứa 6-8 hạt hình trứng dẹt, màu lục nâu. Người ta tuốt lấy lá chét phơi hoặc sấy khô ở nhiệt độ 40-50 độ C. Đóng gói, bảo quản nơi khô ráo để dùng dần.
Lá phan tả diệp chứa các hợp chất anthraglycosid như sennosid A, B, C, D, G, aloe-emodin dianthron glycoside, trong đó cốt yếu là sennosid A, B, C, D; các anthranoid ở dạng tự do, trong đó chính yếu là rhein, aloe-emodin, chrysophanol. ngoại giả, còn có các dẫn chất của flavonoid như kaempferol, isorhamnetin, chất nhựa... Phan tả diệp có tác dụng gây tẩy xổ trên chuột thử nghiệm; ức chế nhiều loại vi khuẩn như Bacillus dysenteriae, Streptococcus typ A, Enterococcus; ức chế một số nấm gây bệnh ngoài da; cầm máu, tăng số lượng tiểu cầu, rút ngắn thời gian đông máu.
Theo Y học cựu truyền, phan tả diệp có vị ngọt, đắng, tính hàn. Quy vào kinh ruột già, có tác dụng tả nhiệt, tiêu tích trệ, thông ỉa. Trị ruột già táo kết, phân rắn hoặc kèm theo có dịch nhầy; hoặc kém tiêu do thức ăn tích trệ gây đầy bụng. Khi bào chế phan tả diệp, chỉ cần hãm vào nước đun sôi độ 5 phút, gạn lấy nước hãm. Làm như vậy 3 lần, gộp dịch hãm, uống ấm. Tránh đun sôi thời kì lâu sẽ làm thủy phân các sennosid khiến chúng sẽ bị tiếp nhận ngay ở ruột non làm mất khả năng tăng nhu động ở ruột già. Xin giới thiệu một số bài thuốc trị bệnh từ phan tả diệp.
Phan tả diệp lá hẹp.
nhuận trường, làm mềm phân, chống táo bón: hãm mỗi lần 3-4g. Ngày uống 1 lần vào buổi sáng, trước bữa ăn.
Gây xổ mạnh, trị đại tràng thực nhiệt, phân táo kết nhiều: có thể dùng5-7g.
Nếu mục đích tăng nhẹ nhu động ruột, giúp cho tiêu hóa được tốt: chỉ cần dùng 1-2g/ngày. Sau khi uống, độ 6-7 mang tiếng có tác dụng.
Phan tả diệp rất có lợi cho những người mà thẳng tắp bị táo bón, những người làm việc văn phòng ngồi nhiều; những nữ giới sau đẻ bị táo bón; những người ăn, uống không tiêu, đầy bụng do thức ăn tích trệ hoặc những người cao tuổi mà tân dịch ở đại tràng khô kiệt, nhất là về mùa đông, khi tiết trời khô hanh, độ ẩm không khí thấp, thân rất dễ bị mất nước thì tình trạng táo bón lại càng dễ bị nặng hơn.
Những ngày Tết, trời khô hanh lại kèm theo các món ăn, thức uống mang tính cay nóng như bia, rượu, ớt, hạt tiêu, hồi, hành, tỏi... rất dễ làm tăng nguy cơ táo bón. Phan tả diệp sẽ là vị thuốc có lợi cho những người dễ bị mắc chứng này.
Lưu ý: tránh dùng phan tả diệp cho người đang cho con bú vì các anthranoid rất dễ tiếp nhận qua sữa sẽ làm trẻ bị ỉa chảy. Mặt khác, anthranoid này cũng gây tăng co bóp cơ trơn tử cung và bọng đái; do đó, những người có thai, viêm bọng đái, viêm tử cung kiêng dùng. Người táo bón do co thắt ruột già hoặc viêm đại tràng cũng không được dùng.
GS.TS. PHẠM XUÂN SINH
0 nhận xét:
Đăng nhận xét